Die kleine schok die u soms krijgt als u een ander, een metalen deurknop of zelfs uw hond aanraakt – herkenbaar? Geen reden tot paniek. Dit verschijnsel heeft alles te maken met statische elektriciteit, simpelweg de natuurkunde in actie zodra onze lichamen tijdelijk een onevenwicht van elektrische lading opbouwen.
Inhoudsopgave
De winter in Nederland is koud én droog. Minder luchtvochtigheid betekent: die statische elektriciteit blijft makkelijk opbouwen in uw lijf, tot u iets of iemand aanraakt. Dat verklaart de bekende “tik” bij het openen van een tramdeur in Rotterdam, of als u de hond aait na een wandeling langs de Maas. Handig om te weten dat dit volgens de experts van UsefulBS volstrekt normaal is.
Statische elektriciteit die u met wrijving opbouwt is in 99% van de gevallen onschuldig, al blijft het soms knap irritant. Meest herkenbaar zijn die kleine schokken bij contact met metaal – of als u per ongeluk een collega op kantoor bij ASML raakt.
Wat is statische elektriciteit?
Laten we even de natuurkundige basis induiken. Elk elektron heeft een negatieve lading (-1), elke proton een positieve lading (+1), zoals de educatieve site LibreTexts het uitlegt. Normaal gesproken zijn die precies in balans en is uw atoom in rust, dus niet geladen.
Die mooie balans raakt zoek zodra twee materialen langs elkaar wrijven – denk aan uw wollen trui over een bureaustoel, of sportschoenen over een tapijt. Dan verschuiven elektronen van het ene naar het andere object, het zogeheten tribo-elektrisch effect. Zoals prof. Niusha Shafiei (Australian Catholic University) aan The Conversation uitlegt: Elektronen aan de buitenkant van een atoom kunnen soms ontsnappen, waardoor een materiaal positief geladen raakt. Andersom kan een atoom juist een elektron invangen, en wordt het negatief geladen.
Raakt iemand met een positief geladen hand een metalen deur aan – hop, daar springen de elektronen: evenwicht hersteld, u voelt een kort “schokje”.
Waarom gebeurt het vaker in de winter?
Binnen in huis, op het werk of in de trein: in droge lucht neemt de kans op statische lading toe. In de winter zorgt de centrale verwarming ervoor dat de luchtvochtigheid in huizen daalt, en lading zich makkelijker ophoopt op alles wat u aanraakt.
Bij nat weer, zoals in juli in Utrecht, werkt luchtvochtigheid juist als een soort natuurlijke isolatielaag – watermoleculen gaan als een onzichtbare barrière overal overheen, inclusief uw huid en kleding. Die laag voert de lading geleidelijk af, zeggen de specialisten van UsefulBS.
Maar in een dorre bovenwoning in Rotterdam gebeurt dat niet. De lading blijft plakken, tot het ergens naar toe kan – via de kraan, de kat of uw buurman in de lift. Plastic en synthetisch tapijt versterken het effect trouwens nog verder. LiveScience waarschuwt dat vooral isolatoren zoals plastic gemakkelijk statische lading opnemen en vasthouden.
Hoe voelt een statische ontlading?
Het moment zelf: meestal maar een fractie van een seconde, maar soms flink scherp. Op enkele centimeters afstand kan de spanning zo hoog oplopen dat de lucht “scheurt” en een vonk zichtbaar is. Die kleine vonk is in feite een elektrische boog en maakt van de lucht eventjes plasma, een bijzondere vierde staat van materie. Uw zenuwen reageren direct: een tintelende sensatie in uw vinger of zelfs een kleine pijnscheut.
Een doorsnee statische vonk haalt met gemak 20.000 tot 25.000 Volt (!), maar de hoeveelheid energie is futiel – gevaarlijk is het voor gezonde volwassenen zelden.
Welke factoren beïnvloeden het?
Naast het weer speelt uw kleding en schoeisel een flinke rol. Synthetische stoffen zoals polyester of nylon houden statische lading graag vast. Schoenen met rubberen zolen werken als perfecte isolator, waardoor die opgebouwde lading nergens naar toe kan.
Volgens expert Shafiaabadi zorgt wrijving tussen materialen (bijvoorbeeld uw sneakers op een vloerkleed) dat de elektronen zich verplaatsen naar het rubber van uw zool. Dat rubber houdt de lading vast, totdat u iets van metaal aanraakt. Raak een fietsenrek of een paaltje bij De Bijenkorf aan – bam, daar is die schok.
Statische schokken voorkomen
Goed nieuws: u kunt statische schokken vaak voorkomen! Een hogere luchtvochtigheid thuis dankzij een luchtbevochtiger helpt enorm. Kiest u voor katoenen kleding en wisselt u synthetisch in de kast naar achteren, dan bouwt u minder lading op. Lederen zolen onder uw schoenen werken ook, want die geleiden een beetje – opgehoopte lading kan sneller “ontsnappen”.
Een slimme tip is een sleutelbos of metalen pen in uw hand houden en daar eerst mee het object aanraken. Dan ontsnappen eventuele elektronen via het metaal en blijven vingers gespaard van de schok.
In de industrie – bijvoorbeeld bij bedrijven als Philips, Honda of in Rotterdamse logistiek – gebruiken ze geaarde antistatische polsbandjes of ionisatie-apparatuur om stilstaande ladingen meteen te neutraliseren. Voor thuis zijn zulke extreme maatregelen niet nodig: statische schokken zijn irritant, maar voor de gezondheid zelden gevaarlijk.
Laat het u dus niet gek maken als u weer een keer “geprikt” wordt bij de koffiemachine – eigenzinnigheid van de natuur. Maar met wat kleine trucs uit deze lijst beperkt u het ongemak eenvoudig.
