De aanzienlijke impact van Operatie Midas op de Oekraïense regering
De zogenaamde Operatie Midas, een grootschalig onderzoek dat meer dan een jaar geleden werd gestart door de twee belangrijkste anticorruptie-instanties van Oekraïne, heeft afgelopen vrijdag geleid tot het vertrek van de tweede belangrijkste figuur in de Oekraïense regering: adviseur van de president, Andri Yermak. Zijn gedwongen ontslag werd door de hoogste autoriteit, president Volodimir Zelenski, zijdelings ondersteund, waardoor het voorbeeld werd gesteld dat Oekraïne, ondanks de oorlog, zijn verwachtingen van de Europese Unie probeert waar te maken. Dit is van belang voor de economische stabiliteit van het land, vooral in de context van een mogelijke toekomstige toetreding tot de EU en de consolidatie van nationale veiligheid tegenover Rusland na de oorlog.
De lange geschiedenis van spanningen tussen Kiev en Brussel
De situatie rond Yermak is echter slechts het laatste hoofdstuk in een langdurige spanningsboog tussen Kiev en Brussel. Deze conflictueuze relatie kwam vooral in de zomer van afgelopen jaar tot uiting, toen de EU en het Internationaal Monetair Fonds streng moesten ingrijpen om te voorkomen dat president Zelenski zich zou bemoeien met het functioneren van twee Oekraïense anticorruptie-instanties. Deze instanties, de Nationale Anticorruptie-autoriteit (NABU) en het Speciale Anticorruptie-College (SAPO), werden opgezet volgens de eisen van de Europese Commissie en het IMF, die voorwaarden stelden voor het vrijmaken van visumliberalisatie voor Oekraïne.
Reorganisatie en controverse rond anticorruptiemaatregelen
In juli was Zelenski gedwongen een nieuwe wet aan te passen die de bevoegdheden van deze organen wilde beperken. Hij onderbouwde zijn acties met de intentie om infiltratie van pro-Russische elementen te voorkomen. Brussel interpretieerde deze stappen anders en belette de doorgang van een financiële steun van 1,7 miljard euro. Reacties van straatprotesten, die sinds het begin van de oorlogopleving was geweest, dwongen de president tot terugdraaien. Zelenski beloofde vervolgens publiekelijk verdere maatregelen voor anticorruptie, terwijl hij tegelijkertijd onder druk stond door de voortdurende politieke spanningen en publieke onrust.
Het politieke en strategische klimaat tijdens de oorlog
De ontslagprocedure rondom Yermak kwam op een bijzonder ongelegen moment, aangezien Oekraïne zich in een oorlogssituatie bevindt en belangrijke onderhandelingen over vrede worden gevoerd. De nieuwe voorstellen, die tussen Washington en Moskou worden besproken, vereisen dat Oekraïne territoriaal gebied opgeeft in ruil voor garanties op veiligheid van westerse mogendheden. Brussel heeft geprobeerd zich te mengen in deze complexe dialoog, maar de recente controverse benadrukt de fragiele situatie waarin Oekraïne verkeert, en de risico’s die de relatie met de EU onder druk zetten. Mocht Oekraïne verloren gaan voor Brussel, dan zou het land blijven hangen in de staat van verdeeldheid, vergelijkbaar met de situatie van 2014—precies de context waarin het conflict nu is ontstaan.
Standpunt van de Europese Unie over Oekraïne en de strijd tegen corruptie
De Europese Commissie benadrukt dat alle toetredingskandidaten minimale wettelijke normen moeten naleven. Michael McGrath, de Europese Commissaris voor Justitie, verklaarde recent dat Oekraïne nog een proces van hervormingen te doorlopen heeft. Volgens hem is de anticorruptie-operatie een “reis” en doet Kyiv “zijn uiterste best”.
Belang van de energiereserve en de rol van corruptie in de sector
Hoewel Operatie Midas nog niet is afgerond, blijft het nauw verbonden met een uiterst gevoelige kwestie: de energievoorziening van Oekraïne, essentieel gezien de winterperiode en de oorlogssituatie. Het onderzoek richt zich op grootschalige omkopingen binnen de energiesector die tijdens de oorlog met Rusland plaatsvonden. Volgens NABU werd er circa 90 miljoen euro via deze misstanden witgewassen. Yermak, als tweede man achter Zelenski, had nauwe banden met betrokkenen, waaronder de nu ontslagen ministers van Energie en Justitie, Svitlana Grinchuk en Herman Galushchenko. Op 9 november verliet Timur Mindich, een medeaandeelhouder van Kvartal 95 en voormalig adviseur van Zelenski, het land. Kort voordat de NABU zijn huis binnenviel en hem wilde arresteren, was hij al vertrokken volgens bronnen van Ukrainska Pravda.
De reactie van Zelenski en de toekomst van de hervormingen
Na het ontslag van Yermak verklaarde Zelenski dat Oekraïne niet in twijfel zou worden getrokken. Hij kondigde een nieuwe grootschalige hervorming aan, gericht op de energiesystemen en contractprocedures, om de twijfels van Brussel weg te nemen. Yermak beweert zich onschuldig te achten en liet weten dat zijn eerste prioriteit is om naar het front te gaan, en zo zijn naam te zuiveren van beschuldigingen. Het conflict en de oorlog met Rusland blijven de politieke dynamiek bepalen. Een verdachte in het huidige schandaal is een voormalig adviseur en voormalig directeur van Energoatom, Andrei Derkach, die nu als dissident en lid van de Russische Doema geldt. De vermeende Russische invloed brengt het conflict verder in een geopolitiek perspectief, en drie oppositiepartijen in het parlement eisen openlijk het afzetten van de volledige regering en het vormen van een “nationale eenheidsregering” met oppositieparticipatie.
De binnenlandse politieke situatie en mogelijke gevolgen
Deze oppositiegroepen, die eerder de ontslag van Yermak eisten, worden gesteund door experts van het Carnegie Foundation en mogelijk door het partijplatform van Zelenski, “Servant of the People”. Gebeurt dat, dan zou Zelenski mogelijk geconfronteerd kunnen worden met een onhoudbaar politieke situatie, vooral nu de winter nadert en de druk op de regering toeneemt.
