In India gebruiken mensen al duizenden jaren een slimme uitvinding om water koel te houden – helemaal zonder koelkast of elektriciteit. Klinkt dat als magie? Het is puur wetenschap en verrassend simpel.
Inhoud
Geen stroom nodig: hoe werkt het?
Iedereen met familie in India weet: de hitte is er soms niet te doen — temperaturen raken makkelijk de 50 °C. Airco’s draaien op volle toeren, maar buiten stedelijke gebieden is elektriciteit niet vanzelfsprekend (en niet goedkoop). Daarom grijpen Indiërs terug naar iets wat hun overgrootouders óók al gebruikten: de matka.
Deze matka is een simpele aardewerken kruik, gemaakt van klei, en werkt verrassend effectief als natuurlijke koelkast. Wat er zo bijzonder aan is? Ze koelen water gewoon door ‘verdampingskoeling’. U schenkt water in de kruik — dat water trekt door de poriën van het aardewerk naar buiten en verdampt daar. Verdamping onttrekt warmte aan het resterende water, waardoor dat fris en koel blijft.
voor mij is het een bekend beeld: tijdens een bezoek aan een Indiase straatmarkt in Jaipur stonden de terracotta kruiken gewoon langs de weg in de schaduw. De smaak van het licht gekoelde water bleef me lang bij. En het mooiste? Geen stopcontact, geen gezoem, gewoon fysica.
Het geheim? Terra cotta
Bent u wel eens in een Delftse pottenbakkerij geweest? Dan weet u: terracotta en klei zijn te vormen in eindeloos veel dagelijkse gebruiksvoorwerpen — van bloempotten tot waterkruiken. Maar terracotta doet méér dan er gezellig uitzien. De poreuze structuur is perfect voor die natuurlijke koeling.
In India worden deze kruiken ambachtelijk gemaakt — sommige pottenbakkers werken tot acht dagen aan één kruik, met mengen, vormen, drogen en een fikse tijd in de oven. De kruiken zijn zomers niet weg te denken in dorpen en zelfs in de grotere steden. Ook in Zuid-Europese regio’s, zoals Andalusië, houden oude terracotta ‘botijos’ water verrassend koel. Hier in Nederland kennen we vooral de olielamp of de oude kruik — en soms een ‘olla’, ingegraven voor het bewateren van planten.
Het werkt zo simpel: het water in de kruik trekt langzaam naar buiten, verdampt en neemt de warmte mee. Door die natuurlijke koeling zakt de watertemperatuur tot wel 10 graden onder de omgevingstemperatuur. In de zomer van 2024 testte ik een kleine terracotta fles op het balkon in Den Haag: het water bleef lekker fris, terwijl mijn koelkast — toegegeven — vooral overuren draaide voor ijsjes.
Kunnen we dit in Nederland gebruiken?
Waarom zou u in Nederland, waar (bijna) iedereen een koelkast heeft, nog zo’n aardewerken kruik overwegen? De energieprijzen zijn de afgelopen jaren omhoog geschoten — en iedereen probeert zuiniger te zijn. Een kruik als de matka geeft lokaal, gratis koeling zonder extra stroom. Zet ‘m op een schaduwrijke plek, vul ‘m ‘s ochtends en u heeft de hele dag koel drinkwater.
- Energie besparen – Minder druk op uw koelkast en stroomnet.
- Natuurvriendelijk – Geen plastic flessen of koude pakken meer nodig in de picknickmand.
- Goedkoop – Een terracotta kruikje koopt u in lokale tuincentra; vaak al voor een tientje (zoek naar ‘Spaanse waterkruik’ of ‘Indiase matka’ bij de toko of op de markt).
- Extra tip: In oudere Amsterdamse huizen stonden dit soort kruiken vroeger in de kelder of op het aanrecht. Kijk eens rond op de Noordermarkt — vaak ligt er een exemplaar tussen voor een zacht prijsje.
Het is opvallend hoeveel van deze ‘oude’ uitvindingen weer populair worden, nu we vaker last hebben van hittegolven. Ambachtelijke pottenbakkers in Brabant en Friesland verkopen tegenwoordig weer waterkruiken op maat – vaak met lokaal dialect erop geschilderd. Een beetje nostalgie met echte impact.
Dus: wie slim is, switcht deze zomer eens van koelkast naar matka. Het is duurzaam, zuinig — en nog een goed gespreksonderwerp tijdens uw volgende borrel.
