Antarctica: het meest afgelegen continent op aarde. Hier snijdt de wind door oorverdovende stilte en is menselijk leven schaars. Toch onthult recent onderzoek een onverwachte, zorgwekkende link met onze dagelijks leven – zelfs tot in het schoonste ijs op aarde. Hoe is dat mogelijk?
Inhoudsopgave
Alledaagse producten zijn nu overal ter wereld te vinden
Antarctica is een natuurkundig laboratorium én een moreel kompas. In deze uithoek van de planeet ontdekken we hoe ver menselijk invloed reikt. Het nieuwste onderzoek laat zien: zelfs dit witte, schijnbaar onaangetaste continent is niet echt onbereikbaar.
Tijdens de zuidelijke zomer van 2021–2022 trokken Italiaanse wetenschappers eropuit en verzamelden sneeuw van 18 kustgebieden aan de Rosszee. Sommige plekken lagen dicht bij onderzoeksstations, andere honderden kilometers ver weg — werkelijk in the middle of nowhere. Ze maakten slim gebruik van bestaande helikoptervluchten, om hun eigen impact minimaal te houden. Toch was wat ze na terugkomst in het lab ontdekten nauwelijks te bevatten.
In álle 23 onderzochte sneeuwmonsters werden chemische sporen uit verzorgingsproducten gevonden. Stoffen uit cosmetica, zonnebrand, parfum, zelfs uit gewone shampoo en zeep. Kortom: ingrediënten uit ons dagelijks leven, stilletjes aanwezig in het maagdelijke poolijs.
Van schap naar sneeuw
Geen microplastics of zichtbare rommel dit keer, maar zogeheten semivluchtige organische verbindingen – chemische bestanddelen die ongemerkt in zowat elk huishouden hun werk doen. Ze bewaren, parfumeren, beschermen tegen zonlicht, laten vloeistoffen mengen — functionaliteit met onverwachte bijwerkingen.
Vooral drie groepen vielen op: salicylaten (uit crèmes en medicijnen), UV-filters (essentieel in zonnebrand, maar ecologisch discutabel) en musk-achtige geurstoffen, gangbaar in zeep, wasmiddel en lotions. Deze verbindingen werden in wisselende concentraties aangetroffen. Sommige, zoals de controversiële stof octocryleen, zaten zelfs vast aan vaste deeltjes – teken van een onverwacht lange, complexe reis.
Waar komen ze vandaan?
Wie zoekt naar de logischste bron, denkt snel aan het nabijgelegen Mario Zucchelli-station. Daar werken onderzoekers en techneuten samen in wisselende ploegen. Maar analyse van het afvalwater gaf géén match met de vondsten in het sneeuw. De verhoudingen klopten niet: de gevonden chemicaliën kwamen dus niet direct uit het kamp.
Dat opent een ongemakkelijkere mogelijkheid: misschien zijn deze stoffen uit veel verder gekomen, net als de jaren geleden wereldwijd verboden DDT via de atmosfeer naar Antarctica reisde. Semivluchtige verbindingen, zoals sommige PFAS, laten zich immers moeilijker afbreken dan je denkt. In theorie breken moderne verbindingen makkelijker af — maar de praktijk is vaak weerbarstiger.
Meegevoerd door de wind
een belangrijk inzicht kwam toen sneeuwmonsters van verschillende momenten in het seizoen werden vergeleken. Tegen het einde van de zomer waren de concentraties van deze stoffen tot tien keer hoger dan aan het begin. Toeval? Nauwelijks.
Onderzoek van onder meer het Arctic Monitoring and Assessment Programme (AMAP) en het Scientific Committee on Antarctic Research (SCAR) benadrukt het belang van het volgen van deze chemicaliën in poolregio’s. Zo worden plannen gemaakt om de verspreiding langdurig te monitoren.
De verklaring ligt bij een lokaal fenomeen dat elke expeditieleider in de poolregio kent: ’s zomers draaien de winden om. In plaats van koude lucht vanaf het ijskoude plateau richting de kust, waait lucht dan juist vanaf zee het binnenland in — langs plekken waar menselijke activiteit de lucht vult met microscopisch kleine reststoffen. Denk aan een deeltjeswolk afkomstig uit een sportschool in Rotterdam of het strand van Zandvoort, met een onverwachte bestemming: het hart van Antarctica.
Iets soortgelijks werd gezien in het noordpoolgebied: sporen van PFAS werden in de sneeuw op Spitsbergen aangetroffen. Analyse van luchtstromen wees in die gevallen richting Noord-Europa en Rusland, wat laat zien dat deze chemicaliën bijzonder mobiel zijn.
De onzichtbare afdruk
Het meest beklemmende aan dit onderzoek: het feit dat deze vervuiling overkomt als ‘gewoon’. We hebben het niet over lozingen van gif of milieuschandalen. Nee – dit gaat over resten van producten uit ons dagelijkse leven. Parfum, crème, zeep. Onschuldig, vertrouwd, eigenlijk onzichtbaar.
Zoals één wetenschapper het zei: “Mensen laten overal hun sporen na – soms in een koffer, soms als molecuul op reis tot aan Antarctica.” U weet nu: zelfs in 2025 is het continent niet onaangetast door ons bestaan.
Het ijs van Antarctica gold decennialang als een archief van klimaatverleden. Tegenwoordig slaat het ook ons hedendaags chemicaliëngebruik op — een nalatenschap die verder reikt dan we denken.
