Zodra ik het gangpad binnenstap bij Schiphol en richting mijn stoel loop, voel ik het alweer – de ruimte tussen de rijen lijkt nóg krapper dan vorig jaar. Klinkt herkenbaar? U bent niet de enige. Het is geen toeval: de stoelen in vliegtuigen worden sinds eind jaren zeventig structureel kleiner. En nee, er is geen indicatie dat deze trend binnenkort stopt.
Hoe is deze stoelendans eigenlijk ontstaan?
Voor 1978 waren Amerikaanse luchtvaartmaatschappijen forse staatsbedrijven. Alles ging volgens federale regels – van ticketprijzen tot de minimumafstand tussen stoelen. Comfort hoorde bij de prijs, en reizen had iets koninklijks. Maar toen kwam het dereguleren: de vrije markt werd heilig verklaard en maatschappijen mochten losgaan. In eerste instantie daalden de prijzen spectaculair — maar die winst gleed uiteindelijk naar enkele grote spelers, met nu vier giganten die samen tachtig procent van de markt controleren.
In die nieuwe realiteit werd efficiëntie het kernwoord. Ruimte per passagier werd langzaam maar zeker ingeperkt — een manier om meer tickets te verkopen zonder de basistarieven te verhogen.
Een stoel die krimpt: de cijfers
Stel u even de KLM-MD-11 voor uit 1988: daar had u gemiddeld 90 centimeter beenruimte. Nu is dat bij Europese lijnvluchten vaak 80 cm – budgetmaatschappijen als Ryanair of Wizz Air stoppen daar zelfs 70 cm tussen. En de stoelen zelf zijn óók smaller geworden, soms wel met vijf centimeter.
Gevolg? Uit recente onderzoeken blijkt dat meer dan de helft van de passagiers zich in economy-class niet meer prettig in hun stoel kan wringen. Dat treft vooral lange Nederlanders, senioren, mensen met overgewicht of ouders die met jonge kinderen reizen. Opvallend: juist deze groepen zijn uitgesloten van de ‘officiële’ evacuatieproeven waarop veiligheidseisen gebaseerd worden…
“Het is geen hersenschim – zo reisde men ooit in de economy van Pan Am tijdens de seventies.”
Europa: volgen op eenzame hoogte
In Europa begon de trend naar minder comfort iets later. Waar vroeger vrijwel alleen de grote nationale maatschappijen het luchtruim beheersten, kwam vanaf de jaren negentig de golf van liberalisering. Dat betekende niet alleen goedkopere tickets, maar ook dat budgetmaatschappijen als Transavia, EasyJet en Ryanair massaal hun intrede deden—met basic service en krappe stoelen als nieuwe norm.
De EU legde destijds géén minimumnorm voor stoellengte vast. Dat resulteerde in experimenten in het maximaliseren van capaciteit — ofwel, zoveel mogelijk mensen in een aluminium buis proppen zonder dat de boel uit de hand loopt.
Meer mensen, minder ruimte
De koppeling ruimte-per-mens is zeker geen toeval. De gemiddelde volwassene is de laatste decennia simpelweg gegroeid. Volgens het RIVM weegt een Nederlandse volwassene vandaag gemiddeld vijftien kilo meer dan dertig jaar geleden. En ja, dat voelt u direct — vooral als u langer bent dan 1,85.
Andere sectoren (auto, theater) passen stoelen daarop aan. Vliegtuigmaatschappijen? Doen het tegenovergestelde. Paul Hudson (voorzitter consumentenorganisatie FlyersRights) noemt het treffend “de omgekeerde evolutie richting menselijk ongemak”.
Een verdienmodel op vierkante centimeters
Achter deze krapte schuilt een heldere strategie: basistickets spotgoedkoop adverteren — maar voor elke centimeter extra betaalt u bij. Economy Plus, Comfort Seat, Extra Legroom… het klinkt aantrekkelijk, maar zelfs voor een vlucht naar Barcelona betaalt u soms meer voor uw benen dan voor uw plek.
Hierdoor ontstaat een ‘klassenmaatschappij in de lucht’ – een kleine groep zakenreizigers vliegt nog fatsoenlijk, de massa schuift naast vreemdelingen en hoopt op goede buren. De Nederlandse luchtvaartexpert Willem de Groot noemt het zelfs “een halfslachtige vorm van passagierstortuur”. Leuk is anders — en eerlijk voelt het zeker niet.
Gezondheidsrisico’s zijn reëel
Dit gebrek aan ruimte is meer dan ongemak alleen. Wie lang ingeklemd zit (vooral bij intercontinental vluchten), loopt echt meer risico op trombose — een serieuze gezondheidsdreiging. Nederlandse artsen raden aan om om de 2-3 uur even te lopen, maar met een vol toestel en rugzakken in het pad is dat soms schier onmogelijk.
En: mocht het ooit misgaan, dan moeten vliegtuigen binnen 90 seconden geëvacueerd worden. Officieel zeggen luchtvaartautoriteiten dat stoelmaat geen rol speelt — maar die proeven zijn vaak niet representatief en worden uitgevoerd zonder kinderen, ouderen of mensen met een beperking. En even voor de grap: de tests werden gedaan met maar 60 mensen, terwijl een vol toestel minstens het dubbele bevat.
Wat kunt u zelf doen?
- Kies bewust uw stoel – Gebruik tijdens het boeken tools als SeatGuru (of KLM’s eigen stoelplattegrond) en let specifiek op beenruimte, vooral bij lange vluchten.
- Overweeg twee stoelen – Sommige Nederlanders kopen zelfs een tweede ticket naast zich, vooral bij lange vluchten met Transavia of Corendon. Let wel op de actuele voorwaarden: maatschappijen wisselen soms onverwacht van plek.
- Sta met regelmaat op – Ook als het cabinepersoneel moppert: uw bloedsomloop is belangrijker.
- Neem op doktersadvies lichte bloedverdunners – Zeker als u tot de risicogroep behoort (ouder dan 60, overgewicht, roker).
En straks?
Er is helaas weinig dat erop wijst dat we weer in de brede stoelen van de Pan Am-tijd terugkeren. Het systeem beloont efficiëntie en maximaliseert omzet – niet de ruimte voor de passagier. Vliegen begon ooit als belofte van vrijheid; vandaag voelt het soms als het stilletjes ruilen van persoonlijke ruimte voor een iets goedkoper ticket.
Mijn advies? Kies bewust, deel uw ervaringen met medereizigers – en check altijd even of uw vakantiekoffer nog wel tussen uw voeten past als u straks weer richting Utrecht of Eindhoven vliegt. Dat kan zo het verschil maken op uw volgende reis (en geloof me, deze tip hebt u volgend jaar zéker weer nodig).
