Op 1 juli 2025 werd de hemel een stukje mysterieuzer. De ATLAS-telescoop in Chili registreerde een object dat direct onderzoeksteams wereldwijd op scherp zette. Niet zo gek: deze ontdekking biedt unieke inzichten in het prille begin van onze galaxy en de vorming van planeten zoals de aarde.
Inhoudsopgave
Af en toe gooit het universum echt iets sensationeels onze kant op — deze keer in de vorm van 3I/ATLAS, een komeet die nu wetenschappers van Amsterdam tot Melbourne bezighoudt. Niet voor niets: dit is letterlijk een rondreizende tijdcapsule uit de oudste uithoeken van de Melkweg.
Misschien heeft u het meegekregen: de ATLAS-telescoop in Chili signaleerde 3I/ATLAS als het derde interstellaire object ooit in ons zonnestelsel, en voorlopig de oudste gedateerde komeet. Die ontdekking heeft zelfs instanties als de UvA, ESA en lokale sterrenwachten als Leiden Observatory verenigd in een massale zoektocht naar antwoorden.
Een vondst die de wetenschap wakker schudde
De ontdekking kon alleen dankzij het automatische netwerk van ATLAS-telescopen, speciaal gebouwd om bewegende objecten diep in de ruimte te spotten. Op papier klinkt het simpel: een telescoop in Cerro Tololo, gestationeerd op ruim 11.000 km van Nederland, zag iets op 670 miljoen kilometer van de zon. In de praktijk: het nieuws veroorzaakte wereldwijd een ongeziene golf van samenwerking tussen observatoria, universiteiten en ruimteagentschappen.
De respons was ongekend. Onderzoekers van Oxford, Michigan State University (MSU), de European Southern Observatory, NASA’s Jet Propulsion Laboratory, de Universiteit van Hawaï en vele anderen doken er direct bovenop. ATLAS-lid Larry Danno vatte de spanning kernachtig samen: “Dit object duikt op uit een lastig te observeren regio, recht naar het centrum van de Melkweg.” — zelden zag ik zo’n enthousiaste internationale samenwerking ontstaan.
De komeet 3I/ATLAS volgt een hyperbolisch pad (lees: het verlaat ons zonnestelsel weer), met een snelheid van 60 kilometer per seconde — probeer dat maar eens met de sprinter uit Den Haag. Beeldmateriaal kwam onder andere van de South Astrophysical Research Telescope en de Gemini Observatory. Zij leverden cruciale info over de helderheid, locatie en samenstelling van deze kosmische gast.
Een oeroude, snelle en behendige gast
Uit de eerste analyses blijkt dat 3I/ATLAS zich razendsnel door de ruimte beweegt. Die hyperbolische baan — als een bizar gevormde boemerang — maakt haar uniek onder de kometen. Opnamen gemaakt met telescopen in Hawaï en bij het Europese VLT tonen een compacte kern met een typische wolk van gas en stof. Volgens onderzoeker Darryl Zeligman zit er vermoedelijk veel ijs net onder de oppervlakte dat zal sublimeren naarmate de komeet de zon nadert: “We vermoeden dat deze komeet nog flink actief wordt.”
Het meest fascinerende? De leeftijd. Matthew Hopkins (Oxford) presenteerde op de National Astronomy Meeting 2025 dat 3I/ATLAS waarschijnlijk de oudste komeet is die ooit is waargenomen.
De schatting: boven de zeven miljard jaar. En dat is dus (veel) ouder dan ons eigen zonnestelsel. De oorsprong ligt — met een flinke slag om de arm — in de dikke schijf van de Melkweg, een gebied met tot voor kort onontgonnen sterrengeschiedenis. Hopkins’ collega Chris Lintott beaamde: “We denken aan een kans van zeker tweederde dat 3I/ATLAS ouder is dan de zon.”
Nieuwe data hebben dit inmiddels bevestigd. Teams uit o.a. Oxford en Amerika publiceerden recentelijk twee diepgravende studies over de baan en de fysische eigenschappen van de komeet. Wat opvalt: in tegenstelling tot vorige interstellaire bezoekers — 1I/’Oumuamua (2017) en 2I/Borisov (2019) — komt 3I/ATLAS niet uit een standaardgebied, maar uit een Melkweg-zone die we nog amper kennen. “Het is alsof je ineens post krijgt uit een straat waar je nog nooit geweest bent.”
Technologie, samenwerking en een blik op de toekomst
Niet alleen de feiten rondom de komeet zijn spectaculair, ook de samenwerking tussen instituten wereldwijd is opvallend. Zeligman zegt het treffend: “Voor het eerst verzamelen onderzoekers op elk continent tegelijk gegevens over één en dezelfde komeet.” Meerdere instanties uit Nederland, zoals ASTRON en de Oude Sterrewacht in Leiden, doen mee aan de analyses, samen met onder meer ESA, NASA en universiteiten uit Chili, Australië en Canada.
Bovendien testen astronomen hun modellen op basis van deze waarnemingen. Hopkins en zijn Oxford-team ontwikkelden het Otautahi-Oxford model — met data van de Gaia-satelliet en nieuwe simulaties die kloppen met wat nu rond 3I/ATLAS te zien is. “Hiermee kunnen we voorspellingen toetsen die tot nu toe puur theorie waren,” aldus Hopkins tegen de Royal Astronomical Society.
Met de opening van het Vera C. Rubin Observatory later dit jaar (2025) breekt waarschijnlijk een nieuw tijdperk aan voor de jacht op interstellaire bezoekers. De Hubble en James Webb-telescopen volgen 3I/ATLAS trouwens op de voet, en er zijn al vroege discussies binnen de ESA (en ja, ook TU Delft mengt zich daarin!) over een potentiële missie om zo’n komeet van dichtbij te onderzoeken.
Waarom dit ertoe doet? Simpel: deze samenwerking vergroot onze kennis over het ontstaan van sterren en planeten — en biedt inzicht in de allereerste hoofdstukken van het Melkwegverhaal. De kans is groot dat uw kinderen of kleinkinderen straks les krijgen uit boeken waarin 3I/ATLAS een prominente plek krijgt.
