Wetenschappers tonen aan: dammen veranderen letterlijk onze planeet – tot op de milliseconde en met verschuivende geografische polen.
We bouwen al bijna twee eeuwen aan dammen — van de Afsluitdijk tot de Oosterscheldekering en grootschalige projecten in China. Maar stond u er ooit bij stil dat ál dat opgestuwde water de aarde zelf zichtbaar kan veranderen? Nieuw onderzoek werpt een fascinerend licht op de impact van tienduizenden kunstmatige meren wereldwijd.
een paar jaar terug rekenden NASA-onderzoekers al uit dat het omvangrijke Drieklovendam-project in China genoeg massa verplaatst om de dag op aarde met zo’n 0,06 microseconde te verlengen. Maar dat is slechts het topje van de ijsberg: opgeteld zijn er wereldwijd meer dan 50.000 grote reservoirs. En samen veroorzaken ze grillige verschuivingen, zelfs tot op de draaiingsas van onze planeet.
Hoe dammen de geografische polen verplaatsen
Wetenschap feitelijk: Elk kind leert op school dat de geografische en magnetische polen niet op dezelfde plek zitten. Magnetische polen bewegen langzaam – dat de aardas verschuift lijkt meer sciencefiction. Is dat zo? Niet helemaal. De exacte ligging van de geografische polen is geen vaststaand punt, en dat heeft te maken met de structuur van onze planeet.
De aarde is geen massief blok steen: in de kern schuilen zachte lagen, waarover de harde aardkorst deels ‘drijft’. Stel je maar eens een luchtbed in een zwembad voor – zo ‘zweeft’ de korst ook op het binnenste, ook al voelt dat voor ons vrij stevig onder de voeten.
De massabalans van onze planeet: wat water echt met de aarde doet
Massa opnieuw verdelen geeft verschuivingen. De ligging van de aardas en de polen is niet alleen natuurkunde en zwaartekracht, maar ook een soort boekhouding: waar ‘plakt’ de meeste massa aan het oppervlak? Door het water op te slaan in reservoirs, in plaats van het via rivieren terug naar zee te laten stromen, veranderen wij met dammen die balans. Dat het merenpeil daalt aan de IJsselmeer-kust klinkt logisch, maar dat al dat ‘vastgehouden’ water de hele wereld beïnvloedt — dat is een schokkender inzicht.
Natasha Valenčić, een van de onderzoekers, zei hierover: “Door zo’n hoeveelheid water lokaal vast te houden, halen we niet alleen water uit de zee, maar veranderen we de massa-verdeling op aarde — en dus ons hele systeem.”
Feiten uit het onderzoek: 6.862 reservoirs verlegd bijna 1 meter aardas
Het team analyseerde 6862 grote stuwmeren. Samen houden ze twee keer zo veel water vast als de hele Grand Canyon groot is. Volgens hun berekeningen (periode 1835 tot 2011) heeft dat geleid tot een verschuiving van de aardas van bijna een meter ten opzichte van het oppervlak.
- Van 1835 tot 1954 bewoog de geografische noordpool zo’n 20,5 centimeter oostwaarts, vooral door dammen in Europa en Noord-Amerika.
- Tussen 1954 en 2011 was Azië, met name China, en delen van Oost-Afrika, de drijvende kracht — dat leidde tot een verschuiving van nog eens 57 centimeter westwaarts.
De rol van Nederland bleef trouwens bescheiden — we zijn meesters in waterbeheer, al halen onze dammen het qua schaal niet bij China’s óf de Hoover Dam.
En wat betekent dit nu voor ons?
Slaat u er vannacht van dicht? Waarschijnlijk niet. Het gaat om minuscule verschuivingen: de aardkorst blijft langzaam schuiven door platentektoniek, en een meter is verwaarloosbaar als u kijkt naar de afstanden op onze planeet.
Toch zijn deze conclusies fascinerend: ze tonen aan dat menselijk ingrijpen, als je het optelt, de globe een subtiele maar meetbare duw heeft gegeven. En het helpt wetenschappers om te snappen hoe aarde, kringloop en menselijke activiteit vormen.
Zoals Valenčić zelf zegt: “Door de polen een meter te verplaatsen, breekt er geen nieuwe ijstijd uit, maar het heeft wel gevolgen voor de zeespiegel en lokale getijden.” Denk daar eens aan, de volgende keer dat u over de IJsselmeerdijk fietst — ons polderland staat midden in het mondiale waterverhaal.
