Een nieuw onderzoek, gepubliceerd in Nature, zet alles wat we dachten te weten over de kleur van onze planeet op losse schroeven. Meer nog: onze blauwe zeeën zijn verrassend laat op deze kleur gekomen – en staan mogelijk voor nóg een spectaculaire transformatie.
Inhoudsopgave
- De zeeën waren niet altijd zoals wij denken
- De aarde was niet blauw, maar groen
- De zuurstofrevolutie kleurde de oceaan blauw
- Japanse eilanden als Iwo Jima voorspellen mogelijk de toekomst
De zeeën waren niet altijd zoals wij denken
Stelt u zich de aarde voor, gezien vanuit de ruimte – een stralende blauwe bol, met witte wolkenslierten. dat beeld lijkt bijna vanzelfsprekend: het diepe blauw van de oceanen hoort gewoon bij onze planeet. Maar wist u dat deze karakteristieke kleur eerder uitzondering dan regel is? Het overgrote deel van haar bestaan zag de aarde er volstrekt anders uit. Sterker nog: volgens het nieuwste onderzoek kunnen de oceanen binnenkort opnieuw drastisch van kleur veranderen.
De aarde ontstond ruim 4,5 miljard jaar geleden. De eerste miljarden jaren was onze planeet nauwelijks leefbaar, het was een vijandige plek, zonder zuurstof in de atmosfeer. Ook de oceanen – weinig kristalhelder, eerder troebel en donker – waren nog mijlenver verwijderd van de uitnodigende stranden van nu. Geen vissen. Geen koralen. Zelfs geen spoortje van het huidige leven. De kleur van het oceaanwater hing af van de chemische samenstelling: vulkanen, metalen, nauwelijks zonlicht dat doordrong. Geen blauwe zee dus.
De aarde was niet blauw, maar groen
Het klinkt misschien vreemd, maar de kleur van de oceaan heeft alles te maken met meedogenloze scheikunde en biologie. In het onderzoek dat recent verscheen in Nature is te lezen dat de wereldzeeën tussen 3,8 en 1,8 miljard jaar geleden voornamelijk… groen waren. De boosdoener? Grote hoeveelheden opgelost ijzer uit zeebodem en vulkaanuitbarstingen. IJzer neemt blauw licht op, waardoor het groene licht juist de boventoon voert.
Maar dit veranderde zo’n 2,4 miljard jaar geleden toen de eerste cyanobacteriën zuurstof produceerden: het beroemde ‘Great Oxidation Event’. Zuurstof zorgde ervoor dat het ijzer oxideerde en uit het water verdween. Het resultaat: helder water en een zee die eindelijk blauw werd. Zo kregen we het kleurenspektakel dat nu onmiskenbaar is voor wie de Noordzee vanaf de pier in Scheveningen bekijkt (oké, op sommige dagen dan).
De overgang naar blauw lijkt definitief, toch? Sterker nog: onderzoekers waarschuwen dat de volgende kleurwisseling zich al aandient – mogelijk, tot onze verbazing, richting paars.
De zuurstofrevolutie kleurde de oceaan blauw
Klinkt paars als fantasie? In werkelijkheid zijn paarse tinten op sommige plekken nu al gesignaleerd, bijvoorbeeld dicht bij Rotterdam in de Nieuwe Maas. Waar komt die kleur vandaan?
De verklaring zit in bacteriën die juist floreren bij zuurstofarm, zwavelrijk water – zogenaamde purperbacteriën. Zij maken paarse pigmenten aan waardoor het licht wordt opgevangen en energie kan worden geproduceerd. Als deze bacteriën zich verder verspreiden, is een verandering in de oceaankleur slechts een kwestie van tijd – puur natuur, geen sci-fi.
Dit fenomeen is niet helemaal nieuw. Elk jaar zien we aan de Nederlandse of Belgische kust de zogenoemde ‘roodtij’: woekerende microalgen kleuren het water donker. Volgens het recentste onderzoek is inmiddels al bijna 60% van het zeewater wereldwijd groener geworden sinds 2000 – te wijten aan een explosie van plankton door klimaatverandering.
Die schijnbaar kleine kleurverschillen verraden ingrijpende verschuivingen in het ecosysteem van de oceaan. Door een overschot aan CO₂ verzuren oceanen, verandert de chemie van het water en lijden talloze soorten. Al deze processen samen bepalen welke kleur u straks vanuit de veerboot ziet – het blauw waar we aan gehecht zijn is dus veel fragieler dan u denkt.
Japanse eilanden als Iwo Jima voorspellen mogelijk de toekomst
In het klein kunt u de toekomst bij wijze van spreken nu al zien: het vulkanische eiland Iwo Jima, bij Japan, is een soort natuurkundig laboratorium geworden waar extreme omstandigheden laten zien hoe oceanen de komende decennia kunnen veranderen. dat China zijn oog heeft laten vallen op Noordelijke IJszee-expedities is dan ook geen toeval – de wetenschappelijke en geopolitieke strijd om ‘het nieuwe oceaanwater’ is begonnen.
Een violetkleurige oceaan lijkt misschien iets uit een roman, maar gelet op aarde’s verleden kunnen we niet uitsluiten dat het werkelijkheid wordt. Eerder is het immers al een keer gebeurd. Vast staat: onze planeet verandert voortdurend, of we het leuk vinden of niet.
De kleur van het water is véél meer dan alleen maar een esthetisch verschijnsel. Het is een directe weerspiegeling van de toestand van de aarde – een zichtbaar signaal van onzichtbare processen die het klimaat, de biodiversiteit en uiteindelijk ons voortbestaan bepalen.
Zullen we ooit vanaf Zandvoort uitkijken over een violette Noordzee? Niemand weet het zeker. Maar als u dus komende zomer iets ongewoons ziet – kijk dan nog eens goed. De oceaan verklapt altijd meer dan u denkt.
