Ontwikkelingen in grens- en douanekwesties
Op 4 december 2025 werden de douanecontroles in Ceuta en Melilla officieel heropend, een besluit dat voortkomt uit de afspraken van april 2022. Deze stap markeert het sluitstuk van een proces dat ooit begon met de wens tot vrij verkeer en handel, maar die nog altijd wordt omgeven door politieke en juridische vraagstukken. Tijdens de recente 13e Hoge Raad van Overleg (RAN) tussen Spanje en Marokko, onder leiding van de Spaanse premier Pedro Sánchez en de Marokkaanse premier Aziz Akhannouch, werd op veel aspecten overeenstemming bereikt. Er werd een gezamenlijke verklaring van 23 pagina’s ondertekend, met 119 punten en veertien bilaterale akkoorden.
Beperkte vermelding van belangrijke territoriale kwesties
Hoewel de verklaring verschillende onderwerpen behandelt, worden slechts de douaneheropening expliciet vermeld. Dit staat in punt 61, waarin wordt aangegeven dat Spanje en Marokko tevreden zijn over de toepassing van een eerder overeengekomen kader voor douanecoöperatie, conform de ‘roadmap’ van april 2022. Andere belangrijke kwesties zoals de territoriale wateren voor de Canarische Eilanden en de luchtverkeersruimte in West-Sahara worden niet expliciet besproken, ondanks dat deze op de agenda stonden.
Heropening van de grenscontroles
Volgens uitspraken van Sánchez heeft Marokko ingestemd met de heropening van de grens in Melilla, dat door Rabat in 2018 unilateraal werd gesloten. Ook werd een nieuwe grenspost in Ceuta geopend. Dit zou volgens de Spaanse overheid de soevereiniteit van Spanje over deze steden erkennen. In de praktijk werden de controles eind 2022 gedeeltelijk geopend, alhoewel de grensoverschrijdingen tot slechts enkele tientallen bleven beperkt. Tijdens de zomerperiode werden deze onderbroken door de Marokkaanse autoriteiten vanwege de Operatie Passage du Détroit.
Inconsistenties en praktische problemen
Ondanks de officiële heropening blijven de grenscontroles door problemen gekenmerkt. Ondernemers in Ceuta en Melilla melden dat, hoewel de grenzen sinds september open zijn, er gebrek is aan juridische duidelijkheid en dat de controles niet optimaal functioneren. Dit bemoeilijkt import- en exportactiviteiten, en in recente maanden werd geen enkel handelsverkeer via de grens geregistreerd. De Spaanse en Marokkaanse autoriteiten lijken hiermee te bevestigen dat de grenscontroles operationeel zijn, zonder dat zij problemen in de werking erkennen.
Samenwerking en toekomstige plannen
De verklaring onderstreept ook de wens tot versterking van de douanekooperatie, onder meer door het uitwisselen van technische kennis en ervaringen. Dit moet volgens beide landen het handelsproces tussen de twee staten verbeteren en de bilaterale samenwerking verder optimaliseren.
Territoriale wateren en luchtruim onbesproken gebleven
Aan de andere kant bevat de lange gedeclareerde tekst geen versies van de recente hoofdstukken inzake de afbakening van de territoriale wateren aan de Atlantische kust noch over het luchtruim van West-Sahara. Deze onderwerpen blijven, ondanks de opgenomen ‘roadmap’, buiten het besproken kader. Vooral voor de Canarische Eilanden vormt de kwestie van de Marokkaanse watergebieden een punt van zorg, vooral omdat die gebieden delen van West-Sahara omvatten, dat nog niet door de VN is gedecoloniseerd.
De positie van de Canarische Eilanden
De Spaanse regering uitte haar bezorgdheid over mogelijke concessies aan Marokko die de archipel zouden kunnen benadelen. Fernando Clavijo, de president van de Canarische Eilanden, vroeg expliciet om de aanwezigheid van de eilandengroep in de RAN, wat echter niet werd toegestaan. Hij stelde dat deze kwestie niet acceptabel was en gaf aan dat verdere gesprekken noodzakelijk zouden zijn in de toekomst.
Interpretaties en internationale implicaties
Een artikel gepubliceerd door ‘Atalayar’, een mediakanaal dat dichtstaat bij de Marokkaanse monarchie, suggereerde dat een akkoord over de afbakening van de wateren en het onderzeese Monte Tropic, dat strategisch belangrijke mineralen bevat, zou kunnen leiden tot versterkte soevereiniteit voor Marokko en meer strategische kansen voor Spanje. Deze interpretaties worden door de Spaanse en Marokkaanse pers opgepikt en lijken de pretenties rond de grens- en luchtruimvraagstukken te illustreren.
Conclusie
Hoewel de recente onderhandelingen zich voornamelijk richtten op douanezaken en de officiële heropening van grensposten, blijven de grote territoriale en luchtvaartvraagstukken, evenals hun juridische en politieke implicaties, voorlopig onbesproken. De ontwikkelingen onderstrepen de complexiteit van de bilaterale relatie en de geopolitieke belangen die ermee gepaard gaan.
