Officiële herdenking door Duitse en Spaanse vertegenwoordigers
De president van Duitsland, Frank-Walter Steinmeier, heeft op vrijdag een emotioneel gebaar van vergeving uitgevoerd bij het grafmonument in het kerkhof van Gernika. Tijdens het ceremonieel legden twee diplomaten van de Duitse ambassade in Spanje een bloemenkrans neer en werd een minuut stilte gehouden. Steinmeier stond voor het mausoleum ter nagedachtenis aan de slachtoffers van de bombardementen, omringd door Koning Felipe VI en andere officiële vertegenwoordigers, onder leiding van de Lehendakari, Imanol Pradales.
De Duitse president gaf daarmee vorm aan de langdurige verontschuldiging van Duitsland aan het volk van Gernika, die in 1997 werd uitgesproken door de destijds Duitse president Roman Herzog in een brief. Hierin erkende hij de rol van de Duitse Legercondor bij het bombardement dat 88 jaar geleden de stad in de Spaanse Burgeroorlog verwoestte, ter ondersteuning van de nationalistische troepen tegen de Tweede Spaanse Republiek.
Bezoek en ceremonies in Gernika
Na aankomst met het vliegtuig in Foronda en ontvangst door Pradales in het Paleis van Ajuria Enea in Vitoria-Gasteiz, gingen beide heren naar het kerkhof in Zallo, Gernika. Daar werd het koninklijk gezelschap verwelkomd door de Lehendakari. Koning Felipe VI ontving vervolgens de Duitse president en diens echtgenote, Elke Bünder. Aanwezigen waren onder anderen de voorzitter van het Parlement Vasco, Bakartxo Tejeria; de regionale overheid in het Baskenland, vertegenwoordigd door Marisol Garmendia; en lokale leiders zoals de burgemeester van Gernika, José María Gorroño, en de voorzitter van de Gemenente Sindicatos van Bizkaia, Ana Otadui.
Daarnaast waren er vertegenwoordigers van verschillende politieke partijen aanwezig, hoewel EH Bildu zich had afgezonderd. Onder hen waren onder meer Aitor Esteban, voorzitter van de PNV-fractie, en Eneko Andueza van de PSE-EE.
Culturele en symbolische elementen van de herdenking
Tijdens de ceremonie trad de Sociedad Coral en de Banda de Txistularis van Bilbao op met het stuk “Gernika” van Pablo Sorozabal. Ook klonken vijf klokken, geslagen door Fernando Malasetxeberria van het Gernika gemeentehuis, die oorspronkelijk in de San Juan kerk in Ibarra hingen voordat deze door de bombardementen werd verwoest. Vervolgens legden twee medewerkers van de Duitse ambassade een bloemenkrans neer met de Duitse vlag eraan, uit naam van de Duitse president. Steinmeier benaderde de krans en hield een minuut stilte voor de slachtoffers, terwijl hij voor het mausoleum stond. Het ritueel eindigde met een laatste klokslag.
Politieke en maatschappelijke betrokkenheid
Onder de aanwezigen waren vertegenwoordigers van verschillende politieke partijen, waaronder de voorzitter van de EBB van PNV, Aitor Esteban; de PNV-parlementsleden Joseba Díez Antxustegi en andere politieke leiders. De officiële vertegenwoordigers werden aangevuld door maatschappelijke figuren, zoals de minister van Justitie en Mensenrechten, María Jesús San José, en de directeur van het Vasco Memorial Institute, Alberto Alonso.
Het mausoleum en het memorial uit 1995
Het kerkhof van Gernika-Lumo, dat sinds 1891 bestaat, maakt deel uit van het herdenkingspatrimonium van de stad en is nauw verbonden met de gebeurtenissen van het bombardement van 26 april 1937. Aan de achterzijde van de ingang staat het mausoleum, opgericht in 1995 ter herdenking van het 58e jaar van de aanval. Het is gebouwd als een daad van reparatie en waardigheid voor de slachtoffers. Op de basis van het gebouw staat de inscriptie “1937, apirilak 26”. In de crypt liggen de stoffelijke resten van de slachtoffers van de oorlog en het bombardement.
Waardigheid wordt ook getoond door de installatie van symbolen zoals een steen met het embleem van ‘Euzko Gudarostea’, ontworpen door Chillida in de jaren 80, die de vluchtelingen uit Gipuzkoa herdenkt. Daarnaast is de klok uit de San Juan-kerk, die tijdens het bombardement werd vernietigd, nu onderdeel van het jaarlijkse herdenkingsritueel.
Herinneringen aan het bombardement
Het bombardement op Gernika vond plaats op een maandagmiddag, tijdens de markt. De klokken van de kerk in het gelijknamige plein begonnen te luiden om de bewoners te waarschuwen. De volledige kerk werd verwoest, maar de klok werd bewaard als getuigenis van de angst en het geweld. Dit element maakt deel uit van de jaarlijkse herdenking met bloemenoffer, in aanwezigheid van autoriteiten, lokale bewoners en bezoekers.
In het gedenkteken uit 2008 wordt een metalen plaquette getoond met de namen van meer dan 250 Republikeinse gevangenen die tussen 1938 en 1940 in het Gernika-gevangenhuis overleden. In juni 2017 werd een stalen monoliet geïnstalleerd door de Gipuzkoa-regio, ter nagedachtenis aan 82 guerrillas (gudaris). Van die groep stierven 72 in gevechten en liggen begraven in een gemeenschappelijk graf op het kerkhof.
Het kerkhof, het mausoleum, de struikelstenen en de kerkklok vormen samen een bijzondere herinneringsplek, die jaarlijks wordt geactiveerd tijdens de herdenking door de kalmerende klank van de klok.
