De Algemene Stand van Zaken
De woordvoerder van de Partido Nacionalista Vasco (PNV) in het Congres, Maribel Vaquero, heeft op woensdag de Spaanse premier Pedro Sánchez erop gewezen dat de democratische herinnering niet beperkt zou moeten blijven tot de discussies over Francisco Franco. Ze heeft hem opgeroepen om, in naam van de ‘waarheid, gerechtigheid en herstel’ voor de slachtoffers, documenten die nog geheim zijn over het regime van Franco, de Overgang en daaropvolgende jaren te declassificeren. In het bijzonder gaat het hierbij om documenten die gerelateerd zijn aan de moord op Mikel Zabalza.
Herdenking en Context van de Moord op Mikel Zabalza
Vaquero bracht haar argumenten tijdens de plenaire vergadering van het Congres, precies op de dag dat het 40 jaar geleden is dat Zabalza werd gearresteerd. Hij was buschauffeur en lid van de nationalistische vakbond ELA en werd in San Sebastián gearresteerd tijdens een antiterroristische operatie. Hij werd vervolgens naar het militaire hoofdkwartier van de Guardia Civil in Intxaurrondo gebracht. Twintig dagen later werd zijn lichaam gevonden in de rivier de Bidasoa.
De vijf andere personen die samen met hem werden gearresteerd en die zonder aanklachten werden vrijgelaten, klaagden over martelingen. Vaquero benadrukte dat niemand de officiële versie geloofde dat Zabalza was gestorven door verdrinking tijdens zijn vlucht, vooral toen gelekte audiobestanden tussen Perote, een kolonel van het voormalige Cuerpo Especial de Información (CESID), en García Nieto, een officier van de Guardia Civil, werden vrijgegeven.
In deze audiobestanden uit 2021 erkende een agent dat er ‘de hand werd gelicht’ bij Zabalza tijdens het verhoor. Vaquero verwees naar deze informatie en bekritiseerde dat de overheid, na vier decennia, weigert om duidelijkheid te scheppen over deze gebeurtenissen, ondanks de beloftes van waarheid en gerechtigheid.
Wettelijke Kwesties en Beleidsvoorstellen
Volgens Vaquero kan de bestaande wet op de Geheimhouding al worden gebruikt om de documenten over de dood van Zabalza te declassificeren. Ze riep Sánchez op om niet langer excuses te maken, maar actie te ondernemen. Sánchez toonde respect voor de herinnering aan Zabalza en stelde dat niemand van de staat buiten schot mag blijven bij het verantwoorden van hun daden, vooral gezien de tragische omstandigheden.
Hij benadrukte dat de declassificatie vereist dat een nieuwe wet wordt goedgekeurd die de oude franquistische regelgeving vervangt. Hoewel de regering een voorstel voor een nieuwe wet op Geclassificeerde Informatie heeft gestuurd, is de behandeling ervan nog niet begonnen, en enkele partijen, waaronder Junts, hebben aangekondigd deze wet te blokkeren.
Politieke Discussie en Verklaringen
Sánchez gebruikte de gelegenheid om opnieuw de steun van het Congres te vragen voor de voortgang van het wetsvoorstel, dat hij beschouwde als een van de belangrijkste in de huidige legislatuur. Hij benadrukte dat transparantie en het recht van de burger om zijn geschiedenis te kennen essentieel zijn, en dat een moderne wet de automatische declassificatie na bepaalde termijnen mogelijk zou maken.
Vaquero bleef kritisch en herinnerde eraan dat, ondanks de beloftes en verschillende voorstellen, het declassificeren van documenten nog steeds niet is gerealiseerd. Ze wees erop dat er in meerdere legislatures voorstellen zijn ingediend door het PNV voor een reform van de Wet op de Openbare Geheimhouding, maar dat deze niet worden behandeld.
Volgens haar vertegenwoordigt de situatie binnen de ogenschijnlijk democratische staat een paradox: principes als waarheid, gerechtigheid en herstel worden weliswaar op papier erkend, maar in de praktijk blijft onduidelijkheid bestaan over gebeurtenissen tijdens de overgangsperiode en de dictatuur zelf.
De Rol van de Politiek en Maatschappelijke Verantwoordelijkheid
Vaquero riep op tot actie en waarschuwde dat de herinneringsactiviteiten niet slechts symbolisch mogen blijven. Ze stelde dat de democratische herinnering niet beperkt moet blijven tot discussies over Franco of partijdig moet zijn. Ze drong aan op het blootleggen van de volle waarheid en het doorbreken van de duisternis over veel nog onduidelijke historie.
Ze sloot af door te vragen waarom er angst bestaat om de documenten vrij te geven en waarom men op soortgelijke wijze wacht. Sanchez antwoordde dat hij geen angst kent, maar dat de declassificatie niet direct van hem afhangt; hij benadrukte dat het gaat om de gezamenlijke verantwoordelijkheid van alle politieke groepen om een passende wet te maken, die het verzamelen en vrijgeven van historische documenten veilig stelt.
