Astronaut Nicole “Vapor” Ayers fotografeerde een medusa-achtige rode sprite vanaf het internationale ruimtestation. We leggen uit waarom dit natuurverschijnsel zo bijzonder is, hoe het ontstaat – en waarom deze opname wetenschappers voet aan de grond geeft.
Inhoudsopgave
Vroege ochtend, 3 juli 2025. Astronaut Nicole “Vapor” Ayers stond op het punt iets unieks vast te leggen vanuit het Internationale Ruimtestation (ISS): een intens rode bliksemschicht, die uit een heftig onweer de mesosfeer in schoot – tot 80 kilometer boven het aardoppervlak. Haar reactie? Kort, typisch nuchter: “Wauw… Terwijl ik vanochtend over Mexico en de VS vloog, kon ik deze sprite vastleggen.” De foto deelde ze direct via sociale media. Het resultaat: een beeld van een lichtflits die meer lijkt op een moment uit Dune dan op ons geijkte Nederlandse onweer.
Geen AI, maar sciencefiction? De rode straal recht omhoog
Dit type bliksem heet officieel een sprite – een zeer zelden gefotografeerd Transient Luminous Event (TLE), zeg maar: kortstondige lichtflitsen in de hogere atmosfeer. Hoewel sprites al decennia bekend zijn bij wetenschappers, blijft hun exacte ontstaan onduidelijk en is hun rol in de atmosfeer slechts gedeeltelijk uitgezocht. Ayers’ opname is niet alleen adembenemend mooi — maar ook wetenschappelijk goud waard dankzij het unieke perspectief vanuit de ruimte.
Wat is een sprite – en waarom zoveel ophef?
Sprites zijn geen klassieke bliksem. Waar traditionele bliksem zich richting de aarde beweegt, ontstaan sprites als elektrische ontladingen boven zware onweersbuien, die de lucht in schieten – richting 50 tot soms wel 90 kilometer hoogte. Ze lichten op in de mesosfeer — een laag waar je normaal nooit iets ziet vanaf de grond. Hun leven? Milliseconden. Vanaf aarde nagenoeg niet te zien, tenzij je per ongeluk op de juiste seconde omhoog kijkt.
Nicole Ayers omschrijft het zelf: “Sprites zijn tijdelijke lichtverschijnselen hoog boven de wolken — gevolg van extreem elektrisch geladen onweersbuien onder hen.” De vorm? Soms zuilen, soms takken, soms fantasieachtige kwallen — deze keer een ‘zwevende lichtmedusa’. Die rode kleur, typisch voor sprites, ontstaat door interactie met stikstof — een feit dat zelfs weernerds hier in Nederland maar half paraat hebben.
Meteoroloog Mar Gomez legt het op X uit: “Wat zijn ze precies? Rode sprites — ook wel spoken genoemd — zijn superheldere, soms wortelvormige ontladingen, zichtbaar als zuilen, tentakels of wortels boven krachtige stormen. Ze verschijnen in de mesosfeer, tussen 50 en 90 kilometer hoog – sommige bereiken zelfs horizontaal 50 kilometer lengte.” Geen wonder dat zo veel mensen zich afvragen: is dit niet het werk van Midjourney? Maar nee — het is gewoon ouderwetse natuurkunde.
Beeld dat de wetenschap verder helpt
Sprites vanaf de grond spotten? Kansloos. Hun extreem korte bestaan en enorme hoogte maken ze letterlijk onzichtbaar voor iedereen buiten een cockpit of ruimtestation. Het standpunt van Ayers in het ISS – zo’n 400 km boven ons – biedt daarom een uitgelezen kans om dit natuurijsje te documenteren. Zoals ze zelf al zegt: “Wij zien de wolken van bovenaf, perfect voor wetenschappers om het ontstaan van dit soort TLE’s in kaart te brengen.”
De foto toont een sprite boven een stormfront over Mexico en het zuiden van de Verenigde Staten. Zelfs vanuit de ruimte zijn dergelijke opnamen zeldzaam gedetailleerd. Dit beeld laat onderzoekers nu toe om bijvoorbeeld structuur, duur en zelfs intensiteit te meten en te vergelijken met computermodellen. Zulke data zijn cruciaal voor ons begrip van extreme elektrische fenomenen in de bovenste atmosfeer – en misschien ooit zelfs bruikbaar voor onze weerapps van Buienradar tot KNMI.
Niet de enige: familie van de sprites
Die sprite van Ayers hoort bij een wonderlijke familie lichtflitsen, de zogeheten “Transient Luminous Events” (TLE’s). In dit clubje vindt u naast sprites ook Blue Jets, ELVES en Ghosts – allemaal kortstondige effecten in de hogere luchtlagen, stuk voor stuk ontstaan boven extreme onweersbuien.
Voor de liefhebbers: Blue jets bewegen van het onweer richting de stratosfeer, ELVES verschijnen als flinterdunne lichtkringen en zijn al verdwenen voordat uw telefoon ze kan vastleggen. Sprites zijn uniek omdat ze redelijk eenvoudig herkenbaar zijn op opnames door hun intense rode kleur en complexe structuur. Wat onder wetenschappers nog altijd de vraag blijft: waarom ontstaan sprites soms tijdens een onweersbui – en even verderop helemaal niet? Daar puzzelt men in Utrecht en Wageningen nog wel een tijdje op.
Wat we nog steeds niet begrijpen
Ondanks tientallen jaren onderzoek is een belangrijk deel van het raadsel rondom sprites nog niet opgelost. Sprites zijn verbonden aan ‘positieve’ bliksem — dat soort dat vanuit de wolken richting aarde slaat met een enorm elektrisch veld. Maar: niet elke blikseminslag levert een sprite, en niemand weet precies wanneer het wel of niet gebeurt. FOX Weather vatte het laatst nog samen: “Waarom veroorzaakt de ene bliksemschicht een sprite – terwijl een andere niets doet? Daar is geen duidelijk antwoord op.”
Deze onwetendheid zorgt voor interessante discussies. Beïnvloeden deze verschijnselen misschien zelfs de chemie in onze hogere atmosfeer? En zelfs: hebben ze impact op lokaal weer, of zelfs het mondiale klimaat? Wetenschappers volgen sprite-opnamen tegenwoordig ook op andere planeten – soortgelijke gebeurtenissen zijn bijvoorbeeld gespot op Jupiter en zakelijk gezegd: we verwachten ze ook op Saturnus en Venus. Misschien is dit niet alleen een buitenkans voor weeronderzoek op aarde – maar een opstapje naar het begrijpen van compleet nieuwe atmosfeerfysica, ook buiten het zonnestelsel.
